Vehicle Number Plate Details: भारत हा जगातील सर्वाधिक वाहनांची संख्या असलेला देशांपैकी एक आहे. सुमारे ७.४ कोटी नोंदणीकृत वाहने देशभर रस्त्यावरून धावत आहेत. दररोज नवीन मॉडेल्स बाजारात येत असल्याने ही संख्या झपाट्याने वाढत आहे. परिणामी, वाहतुकीवरील ताण अधिक होत आहे आणि रस्त्यांवरील अपघातांचे प्रमाणही मोठ्या प्रमाणात वाढले आहे. अशा वेळी वाहन विमा हा वाहन मालकांसाठी एक प्रकारचे आर्थिक सुरक्षाकवच बनतो.
वाहन विम्याच्या जोडीनेच वाहनाची नोंदणी प्रमाणपत्र (Registration Certificate) देखील अत्यंत महत्त्वाची असते. हे प्रमाणपत्र वाहनाच्या नंबर प्लेटवर स्पष्टपणे दिसते, जे वाहनाची अधिकृत ओळख दर्शवते. या लेखामध्ये आपण भारतातील विविध रंगांच्या नंबर प्लेट्सचे प्रकार आणि त्यांचा अर्थ याविषयी सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
नंबर प्लेट म्हणजे काय?
नंबर प्लेट म्हणजे वाहनाची कायदेशीर ओळख दर्शवणारा दस्तऐवज होय. मोटर वाहन कायदा १९८८ नुसार, वाहनाच्या पुढील व मागील बाजूस नंबर प्लेट लावणे बंधनकारक आहे. नंबर प्लेटवर असलेला नंबर हा प्रादेशिक परिवहन कार्यालय (RTO) कडून प्रदान केला जातो. यामधील क्रमांक केवळ वाहनाच्या ओळखीपुरता मर्यादित नसून, तो वाहनाच्या वापराच्या प्रकाराबाबतही महत्त्वाची माहिती देतो.
नंबर प्लेटवरील मुख्य घटक: Vehicle Number Plate Details
- राज्य व RTO कोड: नंबर प्लेटवरील सुरुवातीचे दोन अक्षरे संबंधित राज्य दर्शवतात (उदा. MH – महाराष्ट्र, DL – दिल्ली). यानंतरचे अंक प्रादेशिक RTO कार्यालयाचा कोड दर्शवतात.
- युनिक क्रमांक: प्रत्येक वाहनाला स्वतंत्र युनिक क्रमांक दिला जातो, जो त्या वाहनाची वेगळी ओळख निर्माण करतो.
- IND कोड: आंतरराष्ट्रीय ओळखीकरिता भारतासाठी निर्दिष्ट केलेला IND कोड देखील नंबर प्लेटवर असतो.

विविध रंगांच्या नंबर प्लेट्सचा अर्थ
भारतामध्ये वाहनांच्या उपयोग आणि मालकीच्या प्रकारानुसार वेगवेगळ्या रंगांच्या नंबर प्लेट्स असतात. खाली त्यांचे मुख्य प्रकार व त्यांचा उपयोग दिला आहे: Vehicle Number Plate Details
पांढरी नंबर प्लेट (Private Vehicles)
पांढऱ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स खासगी मालकीच्या वाहनांसाठी असतात. या प्लेट्सवर काळ्या रंगात क्रमांक लिहिलेले असतात. ही वाहने केवळ वैयक्तिक वापरासाठीच असतात आणि व्यावसायिक वापरासाठी त्यांचा उपयोग करता येत नाही.
पिवळी नंबर प्लेट (Commercial Vehicles)
पिवळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स वरील काळ्या अक्षरांनी व्यावसायिक वाहनांची ओळख होते. या वाहनांचा वापर प्रामुख्याने मालवाहतूक किंवा प्रवासी वाहतुकीसाठी केला जातो. उदा., टॅक्सी, ट्रक, बस इत्यादी. व्यावसायिक वाहन चालविण्यासाठी चालकाकडे व्यावसायिक वाहन परवाना (Commercial Driving Permit) असणे अत्यावश्यक आहे.
या परवान्यामुळे चालकांना व्यावसायिक वाहन चालविण्याबाबत विशेष प्रशिक्षण दिले जाते. दीर्घ अंतराच्या प्रवासाचे व्यवस्थापन, मोठ्या प्रमाणावर माल वाहतूक, प्रवाशांची सुरक्षितता या जबाबदाऱ्या पार पाडण्यासाठी हा परवाना महत्त्वाचा ठरतो. व्यावसायिक वाहनांना विमा, फिटनेस चाचणी, आणि रोड सेफ्टीचे काटेकोर नियम पाळावे लागतात, जेणेकरून सार्वजनिक रस्त्यावर सुरक्षिततेचा भंग होऊ नये.
हिरवी नंबर प्लेट (Electric Vehicles)
हिरव्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स फक्त इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी असतात. या प्लेट्सवर पांढऱ्या अक्षरांत क्रमांक लिहिलेले असतात. अशा प्रकारच्या प्लेट्सचा वापर इलेक्ट्रिक कार, दुचाकी, ई-रिक्षा, आणि बस यासाठी केला जातो.
हिरव्या नंबर प्लेट्सचा उद्देश पर्यावरणपूरक प्रवासाला प्रोत्साहन देणे हा आहे, कारण इलेक्ट्रिक वाहने प्रदूषणमुक्त असतात.
काळी नंबर प्लेट (Rental Vehicles)
काळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्स वरील पिवळ्या अक्षरांनी भाड्याने देण्यात येणाऱ्या वाहनांची ओळख होते. हॉटेल्स किंवा इतर व्यावसायिक सेवा पुरवणाऱ्या संस्थांकडून या वाहनांचा वापर केला जातो. विशेष म्हणजे, या वाहनांसाठी चालकाला व्यावसायिक परवाना आवश्यक नसतो.
निळी नंबर प्लेट (Diplomatic Vehicles)
निळ्या रंगाच्या प्लेट्स फक्त परदेशी राजनैतिक अधिकारी आणि प्रतिनिधींच्या वाहनांसाठी असतात. या प्लेट्सवर “UN” (युनायटेड नेशन्स), “CC” (काउन्सलर कॉर्प्स), आणि “DC” (डिप्लोमॅटिक कॉर्प्स) अशा कोड्स असतात, जे वाहनधारकाची ओळख पटवतात.
लाल नंबर प्लेट (Temporary Registration)
लाल रंगाच्या नंबर प्लेट्स तात्पुरत्या नोंदणीकृत वाहनांसाठी वापरल्या जातात. ही नोंदणी साधारणतः एका महिन्यासाठी वैध असते. अशा प्लेट्स प्रामुख्याने नवीन वाहनांवर दिसतात.
वरच्या दिशेने बाण असलेली प्लेट (Military Vehicles)
लष्कराच्या वाहनांसाठी ही प्लेट असते. यामध्ये बाणाच्या चिन्हासोबत वाहन खरेदीचा वर्ष दाखवलेला असतो.
राष्ट्रीय प्रतीक असलेली लाल प्लेट (Government Vehicles)
राष्ट्रपती किंवा राज्यपालांच्या वाहनांसाठी लाल प्लेट असते, ज्यावर भारतीय राष्ट्रीय प्रतीक (सिंहासन चिन्ह) असते. या वाहनांवर नंबर लिहिला जात नाही.
भारत नंबर प्लेट (Bharat Series)
२०२१ मध्ये सरकारने भारत सीरिजची नंबर प्लेट सादर केली. वारंवार राज्यांमध्ये स्थलांतर करणाऱ्या व्यक्तींसाठी ही प्लेट फायदेशीर आहे. या प्लेटमुळे वाहनाच्या पुन्हा नोंदणीची गरज भासत नाही.

नंबर प्लेट्सचा वाहन विम्याशी संबंध
आपल्या वाहनाचा विमा हा नंबर प्लेटशी जोडलेला असतो. तात्पुरत्या नोंदणी असलेल्या वाहनांसाठी विमा योजना मिळत नाही, त्यामुळे कायमस्वरूपी नंबर प्लेट असणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष: Vehicle Number Plate Details
भारतीय वाहनांवरील विविध रंगांच्या नंबर प्लेट्स केवळ वाहनांची ओळख दर्शविण्यासाठी नाहीत तर त्या वाहनाच्या प्रकार, मालकी, आणि वापराचे संकेत देखील देतात. पांढऱ्या, पिवळ्या, हिरव्या, काळ्या, लाल, निळ्या अशा विविध रंगांच्या प्लेट्स वेगवेगळ्या उद्दिष्टांकरिता वापरल्या जातात.
वाहन खरेदी करताना संबंधित नंबर प्लेट्सच्या प्रकारांची माहिती असणे गरजेचे आहे, कारण या प्लेट्समधील प्रत्येक रंग आणि अक्षरांच्या स्वरूपामध्ये कायदेशीर व सुरक्षिततेशी संबंधित माहिती सामावलेली असते.
टिप: Vehicle Number Plate Details: आपल्या वाहनासाठी योग्य प्रकारच्या विम्याची निवड करताना वाहनाची नंबर प्लेट आणि नोंदणी क्रमांक नेहमी तपासावा, कारण त्यावरूनच आपल्याला विमा योजनेसाठी आवश्यक माहिती मिळते.
Table of Contents